Śmierć Żydów Fotografie

Punktem wyjścia wybitnego eseju Nadine Fresco jest osiem zdjęć ukazujących masakry Żydów na jednej z plaż w pobliżu łotewskiego miasta Lipawa. Widać na nich kobiety i dziewczęta, niekiedy nagie, zmuszane do pozowania przed śmiercią, i ciała rozstrzelanych, zsuwające się do wykopanych zawczasu dołów. Obrazy przedstawiające pierwsze prześladowania Żydów - bojkot ich przedsiębiorstw, noc kryształową, łapanki - były publikowane w Trzeciej Rzeszy w celach propagandowych, ale robili je także - wbrew zakazom wydanym na początku masowych masakr - żołnierze i cywile, będący świadkami i uczestnikami tych zdarzeń. Nadine Fresco, opisując kilka z tych zdjęć z obiektywizmem i pozornym brakiem emocji charakterystycznym dla sztuki fotograficznej, osiąga efekt o nieprawdopodobnej sile. Świetna i wstrząsająca książka Jan T. Gross Analityczna precyzja wywodu Nadine Fresco odsłania niewyobrażalny, zdawałoby się, wymiar grozy. A jednak to, co niewyobrażalne, jest przedstawione z okrutną dokładnością na fotografiach, od których nie sposób oderwać wzroku, chociaż sprawiają ból. Fresco umiejętnie prowadzi nas od płaskiej powierzchni fotografii ku głębi doświadczenia ofiar - ich poniżenia, samotności, cierpienia i śmierci. Ale autorka każe nam także myśleć o sprawcach: tych, którzy zabijają, i tych, którzy zabijanie fotografują. Fascynujący esej o poznawczych, estetycznych i moralnych dylematach fotograficznej reprezentacji Holokaustu. Fresco, tak jak Georges Didi-Huberman w znanej czytelnikowi polskiemu książce Obrazy mimo wszystko, opowiada się po stronie obrazu. Jacek Leociak